Kasztelania i kasztelanowie w Kruszwicy

Pojawienie się w dokumentach z roku 1176 pierwszego kasztelana kruszwickiego świadczy o równoczesnym istnieniu kasztelanii. Pierwszym kasztelanem i wojewodą kujawskim był Piotr Wielki¹, syn Wszebora.

Jurysdykcja kasztelańska, o ile wnioskować można z przechowanych źródeł, sięgała do Radziejowa z jednej, a do Kwieciszewa z drugiej strony.

Zatwierdzenie przywilejów kościoła płockiego z r. 1232 przez papieża Grzegorza IX wspomina o nowo zaprowadzonym w Radziejowie obowiązku strzeżenia człowieka, którego sędzia kruszwicki skaże na ścięcie, i odstawiania go do Kruszwicy².

Od jurysdykcji grodu kruszwickiego uwolnił Władysław, syn Kazimierza w r. 1293 posiadłości klasztoru trzemeszeńskiego, leżące niegdyś w księstwie Kujawskim - Kwiecieszyn, Stodoły i Włostów. Król Kazimierz zwolnił natomiast, w r. 1365 młyn kwieciszewski, własność arcybiskupów gnieźnieźskich³.

O kasztelanii kruszwickiej, w której granicach leżały Kobylniki, osada w sąsiedztwie Kobylnik i Sławska, świadczy dokument z r. 1271⁴.

W sejmie zajmował kasztelan kruszwicki miejsce sto czternaste. Po Piotrze Wielkim pojawia się kasztelan Wilk⁵ r. 1212-1216,

potem Tadro⁶ r. 1222-1223,

Jan r. 1233,

Marcin r. 1238,

Szymon r. 1240,

Marcin r. 1241,

Szczedrzyk r. 1242,

Marcin r. 1243,

Połub⁷ r. 1249,

Bogusz r. 1252-1255,

Bieździad z Zagopla r. 1271-1272,

Jakób r. 1280-1282,

Bartoliusz r. 1284,

Maciej r. 1288,

Bronisz r. 1293,

Mirosław r. 1294,

Andrzej r. 1300-1303,

Chebda r. 1306,

Bernard r. 1307,

Jan r. 1309-1319,

Antoni r. 1330,

Dobiesław r. 1333,

Przezdrzew r. 1339,

Mikołaj Wolski r. 1346,

Dobiesław z Kościelca Kościelecki Ogończyk r. 1346-1383,

Jan z Grabia Grabski Pomian r. 1400-1409,

Krystyn r. 1411-1420⁸ z Markowic i Smólska

Dobiesław r. 1420,

Mikołaj z Warzymowa r. 1433-1434⁹,

Mikołaj Lubstowski r. 1434-1446¹⁰,

Swenko z Rososzycy r. 1452,

Andrzej z Kretkowa r. 1454,

Jan de Szuszczyno (?) r. 1461,

Mikołaj z Oporowa r. 1465¹¹,

Maciej z Służewa Służewski r. 1476,

Jan Kościelecki Ogończyk r. 1483-1485,

Andrzej Lubieński Doliwa r. 1490,

Mikołaj Kościelecki Ogończyk r. 1493-1500,

Andrzej Oporowski Sulima r. 1505-1508,

Jan¹² Oporowski Sulima r. 1508-1511,

Wojciech Kaczkowski Pomian r. 1524-1530,

Andrzej Grabski Pomian r. 1532-1542¹³,

Erazm Oporowski Sulima r. 1549,

Jan Grabski Pomian r. 1555-1560,

Grzegorz Zakrzewski Ogończyk r. 1562,

Grzegorz Kretkowski Dołęga r. 1573-1576,

Stanisław Siewierski Ogończyk r. 1577-1578,

Piotr Baliński Przosna r. 1580,

Łukasz Grabski Pomian r. 1586-1591¹⁴,

Zygmunt Grudziński Grzymała r. 1593-1602,

Bogusław Złotnicki Nowina r. 1610,

Łukasz Sierakowski Ogończyk r. 1613-1620,

Stanisław Rysiński Leszczyc r. 1636-1637,

Grzegorz Zakrzewski Ogończyk r. 1640,

Jan Rysiński Leszczyc r. 1643,

Samuel Konstanty Szczawiński¹⁵ Prawdzic r. 1660-1693,

Jan Chryzostom Czapski¹⁶ Leliwa r. 1693-1700,

Alexander Piotr Czapski Leliwa r. 1701-1710¹⁷,

Kazimierz Wolski Półkozic r. 1710-1712,

Michał Zakrzewski Pomian r. 1713-1714,

Stanisław Zakrzewski Pomian r. 1715-1726,

Władysław Łącki Korzbok r. 1717-1726,

Adam Koss własnego herbu r. 1727-1728,

jan Głębocki Doliwa r. 1754-1779,

Józef Brzeziński Leszczyc r.1783,

Kazimierz Rybiński Wydra r. 1783-1787,

Kazimierz Bogatko Pomian r. 1788¹⁸.

Zamek kasztelański zniszczył najazd szwedzki, ziemie zagarnęli niemcy, mimo to tytuł kasztelański obowiązywał do samego upadku państwa Polskiego, do zaborów.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie monografii E. Callier, Kruszwica 1895. Obrazek herb Dołęga, jednego z rodów zasiadających w kasztelanii kruszwickiej.

1Łacińskie Magnus (Wielki) nie jest imieniem, lecz przydomkiem. Dokument w archiwum poznańskim, w Relacjach inowrocławskich z e. 1173 wymienia tego kasztelana z imienia. Kodeks Wielkopolski, n. 33.

2Kodeks Mazowiecki, s. 6.

3Kodeks Wielkopolski, n. 708, 1536.

4Tamże, n. 614.

5Lupus po łacinie, Dokument Kujawski Ulan. 1. 4.

6Lub Teodor (?)

7Ob. Ulanowskiego Dokument Kujawski.

8Ob. Łaski, Lib. Ben. I, 198 przyp,

9Kodeks Tyn. I Kodeks Dyplomatyczny Po. II i Monum. M. Aevi, XII,

10Borucki n. p. m. wykazuje w tym czasie Mikołaja Głębockiego Doliwę z r. 1444.

11Kodeks Dyplomatyczny Pol. IV.

12Borucki podaje rok 1505,

13Zachodzi w Kod. Dyplomatycznym Pol. p. r. 1553, II, str. 527,

14M. Borucki a. p. m. ma r. 1578.

15Borucki czyta: Szaniawski.

16Borucki podaje r. 1668-1695.

17Pod tym rokiem wykazuje Borucki Zakrzewskiego Ogończyka.

18Poczet uzupełniony według zapisków Teod. Żychlińskiego, syna.