Wybrani członkowie Towarzystwa Gimnastycznego Sokół Nadgoplański w Kruszwicy

Zygmunt Andraszak – tokarz, urodzony 7 grudnia 1888 r. w Kruszwicy. Syn Wojciecha i Konstancji z domu Szymańskiej. W latach 1929-1931 był nauczycielem, a przez następne dwa lata wiceprezesem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy. Zmarł 12 czerwca 1979 r. w Kruszwicy.

Edmund Barałkiewicz – zbożowiec, ur. 7 listopada 1911 r. w Kruszwicy. Syn Stanisława i Jadwigi z domu Bijaczewskiej. Początkowo pracował w młynie ziemiańskim, a później prowadził samodzielnie wymianę zboża na mąkę i paszę. Był gospodarzem, a w 1932 r. naczelnikiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” oraz naczelnikiem Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i członkiem Klubu Sportowego „Gopło”. Po Ii wojnie światowej pracował w Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Kruszwicy. Wyróżniony Odznaką „Zasłużonego Działacza Ruchu Spółdzielczego. Zmarł 21 sierpnia 1989 w Kruszwicy.

Stanisław Bączkowski – mistrz kowalski, ur. 16 listopada 1902 r. w Kruszwicy. Syn Pawła i Władysławy z domu Karskiej. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego, członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, przewodniczący Komisji Rewizyjnej Związku Młodych Narodowców, członek Towarzystwa Nadgoplańskiego Śpiewu u uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r. Odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym, Medalem „Za udział w wojnie obronnej 1939”, Medalem „Zwycięstwa i Wolności”, Medalem „Za Warszawę 1939-1946” i Kawalerskim Krzyżem Zasługi”. Zmarł 21 listopada 1991 r. w Kruszwicy.

Jan Białecki – ur. 2 czerwca 1885 r. W 1909 r. został wybrany sekretarzem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy. Zmarł 31 grudnia 1919 r.

Nepomucen Jan Białecki – mistrz stolarski, ur. w 1862 r. w Kruszwicy. Syn Franciszka i Antoniny z domu Wiśniewskiej. Długoletni członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, współzałożyciel i długoletni członek Rady Nadzorczej Banku Ludowego, długoletni członek Rady Miejskiej i Towarzystwa Przemysłowców oraz przewodniczący Cechu Zjednoczonego w Kruszwicy. Zmarł 9 lipca 1924 r. w Kruszwicy.

Stanisław Bednarski – technik budowlany. W latach 1899-1904 prezes Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Franciszek Błażejewski – w latach 1903-1909 członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Stanisław Borowiak – urzędnik, ur. 30 października 1898 r. w Rzadkwinie koło Strzelna. Syn Wojciecha i Konstancji z Kaczmarków. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Strzelnie, gdzie jego ojciec był kierownikiem gazowni i wodociągów. Najpierw pracował w kasie miejskiej w Strzelnie. Od maja 1915 r. objął posadę księgowego w Kasie Miejskiej i Kasie Oszczędności w Gostyniu. W listopadzie 1916 r. został powołany do wojska niemieckiego. We wrześniu 1918 r. dostał się do niewoli amerykańskiej na froncie zachodnim. W lipcu następnego roku został przyjęty do Armii Hallera. Służył w Bazach Materiałowych i Morskich paryskiej Misji Wojskowej Zakupów jako sekretarz. W listopadzie 1920 r. przybył drogą morską do Polski i został przydzielony do Komisji gospodarczej 59 Wielkopolskiego Pułku Piechoty w Inowrocławiu. Służbę wojskową pełnił do sierpnia 1921 r. Z kolei pracował w administracji miejskiej w Starogardzie. 1 kwietnia 1924 r. został przyjęty na etat kamelarza miejskiego w Kruszwicy. Dnia 16 września 1925 r. Rada Miejska w Kruszwicy wybrała go burmistrzem miasta Kruszwicy. Urząd ten pełnił do 1939 r. W tym czasie pełnił społeczne funkcje prezesa Związku Obrony Kresów Zachodnich, wiceprezesa Związku Hallerczyków, wiceprezesa Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, wiceprezesa Związku Podoficerów rezerwy, prezesa Towarzystwa Upiększania Miasta, został prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej oraz był sympatykiem i gorącym propagatorem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy. Po II wojnie światowej osiadł na gospodarstwie we Wróblach koło Kruszwicy. Od 1957 r. piastował funkcje prezesa zarządu Stowarzyszenia Plantatorów Przetwórczych Roślin Okopowych „Kruszwica”. Zmarł 25 grudnia 1962 r. w Inowrocławiu, pochowany w Kruszwicy.

Alfons Bożejewicz - kupiec, ur. 3 maja 1910 r. w Poznaniu. Syn Bronisława i Heleny z domu Bossarde. W 1936 r. zamieszkał w Kruszwicy, gdzie prowadził sklep papierniczy. Od wczesnej młodości należał do "Sokoła". Na początku 1939 r. wybrany został prezesem Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół Nadgoplański" w Kruszwicy. Ponadto był członkiem Stronnictwa Narodowego, Towarzystwa Przemysłowców, Towarzystwa Nadgoplańskiego Śpiewu i Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej. Brał udział w wojnie obronnej 1939 r. Okres okupacji hitlerowskiej spędził w obozach jenieckich. Po II wojnie światowej pracował w Kujawskiej Wytwórni Win, a później w Kujawskich Zakładach Tłuszczowych. Odznaczony Medalem "Za udział w wojnie obronnej 1939 r." i Srebrnym Krzyżem Zasługi. Zmarł 27 listopada 1986 r. w Kruszwicy.

Julian Czosnowski – urzędnik, działacz społeczny, ur. 14 grudnia 1874 r. w Szamotułach. Syn uczestnika Powstania Styczniowego – Nikodema i Marii z domu Zielińskiej. Od 1901 r. mieszkał w Kruszwicy. Ożenił się z Seweryną Miłowską. W 1914 r. był więźniem politycznym. Więziony w Inowrocławiu i Bydgoszczy. W czasie Powstania Wielkopolskiego był członkiem Rady Robotniczej i Rady Ludowej w Kruszwicy oraz członkiem Powiatowej Rady Ludowej w Strzelnie. Organizator polskiej władzy administracyjnej w gminie Kruszwica. Komisarz obwodowy tej gminy. W 1921 r. Ministerstwo Skarbu przyznało mu Pamiątkową Odznakę Pożyczki Odrodzenia Polski w uznaniu zasług za gorliwą propagandę tej pożyczki. Członek kruszwickiego Magistratu, prezes Rady Nadzorczej Banku Ludowego i członek Rady Nadzorczej Spółdzielni „Rolnik”. Sympatyk Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, członek Towarzystwa Powstańców i Wojaków, prezes Kurkowego Bractwa Strzeleckiego i prezes Towarzystwa Pszczelarzy Nadgoplańskich. We wrześniu 1939 r. został aresztowany przez gestapo, a w nocy z 12 na 13 października 1939 r. przez nich rozstrzelany w lasach koło Gniewkowa.

Stanisław Dalaszewski – hotelarz, ur. 6 października 1874 r. w Opalenicy koło Grodziska. Syn Józefa i Bronisławy z domu Braniewicz. W latach 1918/1919 w jego domu skoncentrowany był sztab ruchu powstańczego w Kruszwicy. Pełnił obowiązki rusznikarza. Pełnił obowiązki rusznikarza. W okresie międzywojennym wiceprezes Towarzystwa Powstańców i Wojaków, aktywny członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” i członek innych organizacji narodowych. Zmarł 25 stycznia 1936 r. w Kruszwicy.

Bolesław Dankowski – współzałożyciel i pierwszy skarbnik Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Hilary Fedkowicz – urzędnik, działacz społeczny, urodzony 8 października 1886 r. Mieszkał i pracował w Cukrowni w Kruszwicy. Powstaniec Wielkopolski, członek Rady Miejskiej i Magistratu, prezes Towarzystwa Nadgoplańskiego Śpiewu, prezes Ligi Obrony Powietrznej Państwa, w latach 1929-1933, prezes towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” i wiceprezes kujawskiego Okręgu „Sokół” w Inowrocławiu oraz członek zarządu Związku Hallerczyków w Kruszwicy. Za działalność społeczną odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi i sokolim Dyplomem Zasługi. Zmarł po II wojnie światowej.

Alfons Furmanek – naczelnik poczty, ur. 24 lutego 1897 r. w miejscowości Wielkie Skrzypce. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. W latach 1929-1930 członek Komisji Rewizyjnej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, a później członek Rady Miejskiej w Kruszwicy.

Stanisław Gajewski – w latach 1902-1903 sekretarz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Michał Głowacki – mistrz budowlany, ur. 15 października 1899 r. w Łęczeszynie. Syn Andrzeja i Anny z domu Florczak. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. Członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy i członek Rady Kujawskiego Okręgu „Sokoła” w Inowrocławiu oraz prezes Towarzystwa Śpiewu „Harmonia” w Kruszwicy. Zmarł 5 listopada 1969 r. w Kruszwicy.

Jan Gościniak – ur. 3 sierpnia 1905 r. W 1935 r. członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy. Zmarł 10 lipca 1969 r. w Inowrocławiu.

Tadeusz Gościniak – ślusarz, ur. 6 lutego 1903 r. w Kruszwicy. Syn Józefa i Józefy z domu Grobeckiej. Zawodowo pracował w Cukrowni „Kruszwica”. Długoletni członek, a w latach 1934-1938 prezes Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” i członek Stronnictwa Narodowego. Okres okupacji hitlerowskiej spędził w obozach koncentracyjnych na terenie Niemiec. Po II wojnie światowej pracował jako kierownik kotłowni w miejscowej cukrowni. Zmarł 24 lutego 1958 r. w Inowrocławiu, pochowany w Kruszwicy.

Bronisław Górecki – młynarz, ur. 28 czerwca 1905 r. w miejscowości Pniewite. Syn Bernarda i Julianny. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. W 1938 r. członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”.`

Tadeusz Grabski – prawnik, działacz społeczny, ur. 20 sierpnia 1875 r. w Skotnikach. Syn Józefa i Bronisławy z domu Bruczańskiej. Po ukończeniu gimnazjum studiował prawo na uniwersytecie w Berlinie i Heidelbergu. Doktor obojga praw. Mieszkał w miejscowości Leszcze nad Gopłem. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego, członek Kółka Rolniczego, Sejmiku Powiatowego, członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy, Spółdzielni „Rolnik” w Inowrocławiu. Zmarł 29 września 1934 r. w Leszczach.

Aleksander Grocholski – kierownik parowozu, ur. 8 sierpnia 1867 r. w Liszkowie pow. Inowrocław. Syn Andrzeja i Prewidencji z domu Gałązka. Ożenił się z Bronisławą Perlińską. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego 1919 r., prezes Towarzystwa Powstańców i Wojaków, członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” i wiceprezes Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Pracy. Zmarł 12 lipca 1941 r. w Kruszwicy.

August Grządziela – członek Rady Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Adam Grześkowiak – urzędnik, urodzony 18 grudnia 1920 r. w Kruszwicy. Syn Walentego i Joanny z domu Grześkowiak. W okresie międzywojennym pracował w Zarządzie Gminy Kruszwica. Od 1937 r. członek, a w 1939 r. wybrany został sekretarzem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański:. Po wojnie pracował jako sekretarz w Radzie Miejskiej a później jako kierownik Urzędu Stanu Cywilnego. Odznaczony Kawalerskim Krzyżem orderu Odrodzenia Polski i wyróżniony Złotą Odznaką Społecznego Komitetu Opieki Społecznej.

Walenty Grześkowiak – kierownik parowozu, ur. 25 listopada 1866 r. w Poznaniu. Syn Melchiora i Karoliny z domu Witkowskiej 1866 r. ożenił się z Marią Drewniecką. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. Współzałożyciel i długoletni wiceprezes i członek honorowy Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, uczestnik Powstania Wielkopolskiego, wiceprezes Ochotniczej Straży Pożarnej i członek zarządu Towarzystwa Nadgoplańskiego Śpiewu. Odznaczony Złotym medalem „Za zasługi dla pożarnictwa”. Zmarł 15 lutego 1942 r. w Kruszwicy.

Leon Grzybowski – cieśla, ur. 1 września 1914 r. w Kruszwicy. Pracował w Cukrowni „Kruszwica”. Wieloletni członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, uprawiał gimnastykę i jazdę konną. Przez wiele lat był naczelnikiem i chorążym Towarzystwa.

Zbigniew Grzybowski – w latach 1932-1933 zastępca sekretarza Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Bronisław Jankowski – w 1900 r. skarbnik Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Ignacy Jańczak – w 1909 r. członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Marian Janicki – księgowy, w latach 1936-1938 przewodniczący komisji Rewizyjnej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Czesław Jankowski – kupie, w latach 1932-1935 przewodniczący Komisji Rewizyjnej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, członek zarządu Klubu Wioślarskiego „Gopło”, prezes Towarzystwa Kupców, przewodniczący Komisji rewizyjnej Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, członek honorowy Towarzystwa Nadgoplańskiego Śpiewu, od 1937 r. wiceburmistrz miasta Kruszwicy. Zmarł w Poznaniu.

Stanisław Jankowski – w 1921 r. sekretarz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Władysław Kaczmarek – w 1900 r. członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Feliks Kapuściński – księgowy, ur. 27 maja 1907 r. w Kruszwicy. Syn Józefa i Kinegundy z domu Drwęskiej. Aktywny członek towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” i referent oświatowy Stronnictwa Narodowego. Zmarł 23 maja 1981 r. w Kruszwicy.

Tadeusz Karłowski – kupiec, działacz społeczny, ur. 2 czerwca 1870 r. w Giżewie koło Kruszwicy. Syn Teodora i Mirosławy z domu Zawadzkiej. Ożeniony z Teodozją Bogusławską. Od 1909 r. mieszkał w Kruszwicy. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego, długoletni prezes i członek honorowy Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, członek Rady Miejskiej i przewodniczący Koła Przyjaciół Harcerzy. Wyróżniony Odznaką Sokolą Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. Zmarł 12 kwietnia 1930 r. w Kruszwicy.

Józef Kasprzak – w 1906 r. członek zarządu towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Stanisław Kawczyński – lakiernik samochodowy, ur. 4 stycznia 1942 r. w Inowrocławiu. Syn Ludwika i Łucji z domu Gałgańskiej. Przez wiele lat uprawiał piłkę nożną w klubie „Goplania” Inowrocław i tenis stołowy w „Górniku” Inowrocław. Reaktywował Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół Nadgoplański”, w którym pełnił funkcję skarbnika.

Kazimierz Keber – współzałożyciel i pierwszy sekretarz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Adam Kędzierski – urzędnik miejski, ur. 4 lutego 1902 r. w Racicach. Syn Michała i Rozalii z domu Skoniecznej. W grudniu 1918 r. wstąpił do harcerstwa i uczestniczył w wyzwoleniu Kruszwicy. Po I wojnie światowej był sekretarzem Koła Przyjaciół Harcerzy, członkiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” i Towarzystwa Powstańców i Wojaków. Zmarł 15 grudnia 1929 r. w Kruszwicy.

Albin Knoll – mechanik, ur. 5 lutego 1859 r. w Obornikach. Syn Emila i Antoniny z domu Michalskiej. Od 1887 r. pracował w Cukrowni „Kruszwica”. Był współzałożycielem i członkiem honorowym towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, członkiem honorowym Towarzystwa Przemysłowego, współzałożycielem i członkiem zarządu Spółdzielni Rzemieślniczej „Jedność”, członkiem honorowym Ochotniczej Straży Pożarnej, członkiem Rady Miejskiej i ławnikiem Magistratu. Zmarł 21 grudnia 1924 r. w Kruszwicy.

Marian Kruszczyński – urzędnik magistracki, ur. 8 listopada 1913 r. w Kruszwicy. W latach 1936-1937 zastępca sekretarza, a w 1937 r. wybrany został do Kujawskiego Okręgu „Sokoła” w Inowrocławiu.

Michał Kopański – budowniczy, działacz społeczny i narodowy, urodzony 31 sierpnia 1861 r. w Mimowoli koło Inowrocławia. Syn Szczepana i Konstancji z domu Szczepańskiej. Pracował przy budowie Cukrowni „Kruszwica”, koszarach wojskowych i kościoła w Inowrocławiu. W 1901 utworzył własny zakład budowlany w Kruszwicy. Ożenił się z Rozalią Krotoszyńską/ Był członkiem Rady Ludowej, współzałożycielem i członkiem Rady Nadzorczej Banku Ludowego, prezesem Towarzystwa Przemysłowego, prezesem Towarzystwa Właścicieli Nieruchomości, prezesem Ligi Katolickiej, sympatykiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, prezesem Stronnictwa Narodowego, członkiem Magistratu i przewodniczącym Rady Miejskiej w Kruszwicy. Zmarł 3 kwietnia 1933 r.

Michał Laskowski – lekarz, w latach 1904-1906 prezes Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański, uczestnik Powstania Wielkopolskiego i członek Rady Miejskiej w Kruszwicy. W 1929 r. przeniósł się do Wągrowca.

Michał Lemański – kowal, ur. 29 września 1875 r. W latach 1906-1907 wiceprezes, a później sekretarz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, współzałożyciel i skarbnik Towarzystwa Przemysłowców, członek zarządu Towarzystwa Lokatorów, członek zarządu Towarzystwa Kupcy i ławnik Magistratu w Kruszwicy. Zmarł po II wojnie światowej.

Henryk Łada – prawnik, urzędnik państwowy, ur. 27 kwietnia 1937 r. w Kruszy Duchownej. Syn Antoniego i Leokadii z domu Lewandowskiej. Absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagielońskiego w Krakowie. Mieszka i pracuje w Inowrocławiu. Członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, prezes Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Inowrocław-Mątwy, wiceprezes Związku Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Bydgoszcz-Fordon, członek honorowy Sokolstwa Polskiego w Ameryce i członek honorowy Kółka Rolniczego w Chełmcach.

Roman Majewski – mistrz piekarski, ur. 5 sierpnia 1882 r. w Kruszwicy. Syn Wawrzyna i Agnieszki z domu Wiśniewskiej. W 1919 r. prezes a później ławnik honorowy Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, komendant i dwukrotny król kurkowy Bractwa Strzeleckiego, ławnik Magistratu i referent samorządowy Stronnictwa Narodowego w Kruszwicy. Zmarł 24 października 1951 r. w Kruszwicy.

Józef Mróz – stolarz, ur. 13 listopada 1908 r. w Kruszwicy. Syn Józefa i Franciszki z domu Dąbrowskiej. Zawodowo pracował w miejscowej cukrowni. Od 1924 r. członek, a w 1937 r. został wybrany członkiem honorowym Sądu Honorowego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy. Odznaczony Kawalerskim Krzyżem OOP i Srebrnym Krzyżem Zasługi. Zmarł w Kruszwicy.

Brunon Pieczka – w 1937 r. członek Komisji Rewizyjnej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy. Urodził się 18.10.1987 r. w Bydgoszczy, zmarł w Gorzowie Wielkopolskim 4.01.1986 roku. Ożenił się z Władysławą Szablewską urodzoną w Kruszwicy. Zawodowo pracował w kruszwickiej cukrowni. Po przyjeździe do Gorzowa w gorzowskiej elektrowni. Szkoły ukończył na emigracji w Dortmundzie (gimnazjum i Szkoła Budowy Maszyn). Brał udział w I-ej wojnie światowej wciągnięty przymusowo do pruskiej armii. W czasie walk został ranny. (informację uzupełnione przez wnuczkę).

Marcin Płocki – murarz, ur. w 1866 r. w Wiecininie. Syn Józefa i Rozalii z domu Wasielewskiej. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. W 1924 r. był członkiem zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, członkiem Towarzystwa Powstańców i Wojaków i zastępcą przewodniczącego oddziału Budowlanego Związku Zawodowego Polskiego w Kruszwicy. Zmarł 9 lutego 1936 r. w Kruszwicy.

Wojciech Pokorski – mistrz szewski, ur. 30 marca 1893 r. w Rzepowie koło Kruszwicy. Syn Stanisława i Marcjanny z domu Paluszak. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. Ławnik Magistratu. W 1927 r. wybrany członkiem zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”. Wyróżniony Odznaką „Za walkę o polską szkołę”. Zmarł 24 lutego 1955 r.

Walery Raszewski – w latach 1906-1910 prezes Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Tomasz Rojewski – mistrz krawiecki, ur. 9 grudnia 1857 r. w Słaboszewie. Syn Józefa i Franciszki. Ożeniony z Pelagią Stober. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. Współzałożyciel, członek zarządu i członek honorowy Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” oraz współzałożyciel i członek honorowy towarzystwa Przemysłowego a ponadto długoletni członek Zjednoczonego Cechu. Zmarł 14 lutego 1926 r. w Kruszwicy.

Roman Sępowski – współzałożyciel i pierwszy bibliotekarz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Marian Słabęcki – ur. 16 lipca 1902 r. w Rzepiszynie koło Kruszwicy. Syn Andrzeja i Franciszki z domu Kempskiej. W 1938 r. został wybrany członkiem Komisji Rewizyjnej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy. Zmarł 22 czerwca 1954 r. w Kruszwicy.

Leon Sobczak – zbożowiec, ur. 1 kwietnia 1915 r. w Hamboru. Od 1916 roku zamieszkał w Kruszwicy. Członek wspierający Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Jerzy Stanny – rolnik, ur. 25 lutego 1948 r. w Inowrocławiu. Syn Leona i Ludwiki z domu Michalskiej. Mieszka w Chełmcach koło Kruszwicy. Prezes Koła Rolniczego w Chełmcach, przewodniczący Rady Wydawniczej Kwartalnika „Sokół”, poprzednio członek „Sokoła” Inowrocław-Mątwy, obecnie członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy. Wyróżniony Legią Honorową Sokolstwa Polskiego w Ameryce.

Michał Stankiewicz – kupiec, ur. 18 września 1874 r. W 1920 r. był prezesem Towarzystwa Przemysłowców, w 1921 r. prezesem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, w 1924 r. członkiem zarządu Towarzystwa Kupców, w 1927 r. członkiem zarządu Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, w 1930 r. zastępcą przewodniczącego Rady Miejskiej i ławnikiem Magistratu w Kruszwicy.

Józef Szczechowski – urzędnik cukrowni, ur. 23 stycznia 1871 r. w miejscowości Brudzyń. Syn Józefa i Magdaleny z domu Drzewieckiej. Mieszkał w Kruszwicy. Ożenił się z Marią Wandą Fojtowicz. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego, prezes Towarzystwa Powstańców i Wojaków, prezes Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Pracy, a w latach 1935-1937 członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, sekretarz Towarzystwa Kosynierów i radny miejski. Zmarł 25 marca 1952 r.

Stanisław Szeliga – kupiec ur. 17 października 1888 r. Syn Jakuba i Katarzyny. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego. Członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” i kierownik placówki Stronnictwa Narodowego w Kruszwicy. Odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym. Zmarł 8 stycznia 1968 r. w Warszawie.

Stefan Świątek – cieśla, ur. 30 lipca 1903 r. w Kruszwicy. Syn Antoniego i Franciszki z domu Krokos. Jako harcerz uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim. Długoletni członek, podnaczelnik Sądu Honorowego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” oraz członek Ochotniczej Straży Pożarnej i Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej. Odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym i Kawalerskim Krzyżem Orderu Odrodzenia Polski.

Do służby powstańczej przystąpił 2 stycznia 1919 r. jako młodociany, członek drużyny harcerskiej i bierze czynny udział w Powstaniu Wielkopolskim przy oswobodzeniu Kruszwicy i okolicy w charakterze gońca dowództwa. Służył pod dow. Kapitana Dratwińskiego (Baon Nadgoplański). W roku 1922 przystąpił do służby poborowej w 59 Pułku Piechoty Wielkopolskiej, po odbytej służbie znajduje zatrudnienie w Cukrowni „Kruszwica” na różnych stanowiskach, również jako kierownik produkcji. Działacz społeczny, członek Związku Bojowników o Wolność i Demokracje.

Władysław Śmiłowski – zamieszkały w Kruszwicy, wieloletni członek TG „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Hieronim Świdrowicz – kupiec, ur. 13 sierpnia 1897 r. w Gniewkowie. Syn Kazimierza i Barbary z domu Szendel. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. Aktywny członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”. Zmarł 21 lutego 1974 r. w Kruszwicy.

Roman Tejkowski – kupiec, działacz społeczny, ur. 4 grudnia 1892 r. w Chełmży. Syn Anastego i Kazimiery z domu Berchulskiej. Od 1911 r. mieszkał w Kruszwicy. Członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, współzałożyciel Klubu Wioślarskiego „Gopło”, współuczestnik Powstania Wielkopolskiego, członek Rady Nadzorczej Banku Ludowego, członek zarządu Towarzystwa Kupców, członek Związku Powstańców Wielkopolskich i Stronnictwa Narodowego w Kruszwicy. Podczas II wojny światowej przebywał w miejscowości Mogiła koło Krakowa, działając w ruchu oporu. Zmarł 6 lutego 1975 r. w Krakowie.

Aleksander Tomaszewski – urzędnik bankowy, ur. 28 listopada 1880 r. w Poznaniu. Syn Kazimierza i Katarzyny z domu Miozgalskiej. Od 24 września 1919 r. mieszkał w Kruszwicy, dyrektor Banku Ludowego. Członek zarządu Związku Ludowo-Narodowego, sekretarz i prezes kurkowego Bractwa Strzeleckiego, członek zarządu Związku Obrony Kresów Zachodnich, członek Stronnictwa Narodowego, członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, członek zarządu Klubu Wioślarskiego „Gopło” i członek Rady Miejskiej. Zmarł 17 maja 1974 r. w Kruszwicy.

Marian Tymkowski – kupiec zbożowy, działacz społeczny, ur. 16 lipca 1901 r. w Inowrocławiu. Syn Stanisława i Stefanii z domu Bogusławskiej. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego, długoletni sekretarz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański:, prezes Ochotniczej Straży Pożarnej, członek towarzystwa Powstańców i Wojaków i innych organizacji narodowych. Był współzałożycielem Związku Byłych Więźniów Politycznych i Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Odznaczony Medalem Niepodległości, Medalem „polska Swemu obrońcy”, Złotą Odznaką Związku Harcerstwa polskiego, Złotą Odznaką Polskiego towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Zmarł 16 stycznia 1978 r. w Toruniu, pochowany w Kruszwicy.

Józef Uklejewski – mechanik, ur. 11 stycznia 1868 r. w Parlinie. Syn urzędnika gospodarskiego Feliksa i Florentyny z domu Lissowskiej. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. Długoletni członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”. Zmarł 29 czerwca 1928 r. w Kruszwicy.

Czesław Wesołowski – mistrz krawiecki, ur. 29 czerwca 1906 r. w Chełmcach koło Kruszwicy. Syn Jana i Stanisławy z domu Radka. Prowadził własny zakład krawiecki w Kruszwicy. Najpierw skarbnik a potem zastępca sekretarza Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, członek Towarzystwa Przemysłowego i Towarzystwa Nadgoplańskiego Śpiewu. Zmarł 12 marca 1987 r. w Kruszwicy.

Teodor Wesołowski – mistrz ślusarski, ur. 3 listopada 1903 r. w Chełmcach koło Kruszwicy. Syn Jakuba i Stanisławy z domu Radka. Mieszkał i prowadził własny warsztat rzemieślniczy w Kruszwicy. Był naczelnikiem Drużyny Żeńskiej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, członkiem Stronnictwa narodowego i członkiem Nadgoplańskiego Towarzystwa Śpiewu. Zmarł około 1980 r.

Józef Wesołowski – urzędnik bankowy, ur. w 1860 r. Syn Jana i Józefy z domu Bogacz. Współzałożyciel, długoletni członek Rady Nadzorczej i Zarządu Banku Ludowego, współzałożyciel i członek Rady Nadzorczej Spółdzielni „Robotnik”, członek Związku Ludowo-Narodowego, sympatyk Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” i członek Magistratu. Zmarł 1 czerwca 1923 r. w Kruszwicy.

Dariusz Witczak – nauczyciel, ur. 22 marca 1962 r. w Chełmcach. Absolwent Wydziału humanistycznego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Od 30 lipca 1993 r. prezes Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy i sekretarz redakcji kwartalnika „Sokół”. Obecnie burmistrz Kruszwicy.

Dionizy Wojtaszek – w 1922 r. członek zarządu, a później gospodarz i bibliotekarz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Ryszard Zalewski – nauczyciel, ur. w 1947 r. w Pakości. Wieloletni działacz ZHP i PTTK. Prezes koła przewodników w Kruszwicy. Reaktywował towarzystwo Gimnastyczne „Sokół Nadgoplański”. Sekretarz „Sokoła Nadgoplańskiego”.

Ludwik Zdziarski – mistrz szewski, ur. 26 stycznia 1902 r. w Kobylnicy. Syn Józefa i Rozalii z domu Felisiak. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego, aktywny członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, Związku Hallerczyków i Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Kruszwicy. Zmarł 1 kwietnia 1933 r. w Kruszwicy.

Franciszek Zieliński – mistrz rzeźnicki, ur. 28 stycznia 1883 r. w Szymborzu koło Inowrocławia. Syn Wojciecha i Marianny z domu Perlińskiej. Ożeniony z Joanną Stanną. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. Był współzałożycielem i wiceprezesem Towarzystwa Przemysłowego, długoletnim członkiem zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, członkiem Ochotniczej Straży Pożarnej i starszym Cechu Rzeźnickiego. Zmarł 29 listopada 1948 r. w Kruszwicy.

Józef Ziółkowski – kupiec, działacz społeczny, ur. 15 marca 1865 r. w Ostrowie nad Gopłem. Syn Macieja i Antoniny z domu Olszewskiej. W 1887 r. założył własny sklep towarów kolonialnych, żelaznych i farb w Kruszwicy. Współzałożyciel i prezes Towarzystwa Kupców, sekretarz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, założyciel i prezes Klubu Kołowników, członek honorowy Towarzystwa Robotników Katolickich, członek Rady Nadzorczej Banku Ludowego, członek Rady Ludowej 1918/1919, wiceprezes Towarzystwa Upiększania Miasta, przewodniczący Rady Miejskiej. W 1937 r. za bezinteresowną działalność dla Kółka Rolniczego w Kruszwicy otrzymał Dyplom Uznania. Zmarł 4 października 1937 r. w Kruszwicy. Za całokształt działalności społecznej odznaczony został pośmiertnie Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Źródło - książka: 100 Lat Towarzystwa Gimnastycznego Sokół Nadgoplański w Kruszwicy, oprac. H. Łada, D. Witczak, Inowrocław 1993, opracowanie Bartłomiej Grabowski - naniosłem niewielkie poprawki w stosunku do pierwowzoru autorów.

Budowa i skarby parafii pw. św. Małgorzaty w Kościelcu Kujawskim, powiat inowrocławski

Z dawnej romańskiej budowli pozostał granitowy korpus nawowy, prezbiterium i wieża. Niegdyś do kościoła prowadziły dwa wejścia,  jedno od północy i drugie od południa. Na stronie zachodniej znajdowała się empora, z której zachowało się sklepienie krzyżowe w wieży, nisz ołtarza na pierwszej kondygnacji oraz schody, jeden z nielicznych w Polsce przykładów wejścia na emporę, pochodzącego z wczesnego średniowiecza. Empora pełniła funkcję liturgiczną i reprezentacyjną. Przeznaczona była na miejsce zaszczytne, dla fundatora kościoła, uczestniczącego stąd w liturgii mszalnej.

Budowa świątyni, masywnej „twierdzy” z wieżą i wąskimi otworami, prawdopodobnie strzelniczymi, ryglowanymi drzwiami, dowodzą, że w razie potrzeby, kościół mógł się stać obronną warownią. 

Ze wzrostem znaczenia kolegiaty, podjęta została przebudowa świątyni w okresie gotyku, finansowana prawdopodobnie przez Kościeleckich. Powstały ceglane mury prezbiterium, korpusu nawowego oraz wieża, która uległa obsunięciu w narożu południowo-zachodnim. W prezbiterium wprowadzono sklepienie gwiaździste oraz, podobne jak w nawie, ostrołukowe okna. 

W epoce renesansu dobudowano przed 1559 r. kwadratową, ceglaną kaplicę św. Barbary. Fundatorami kaplicy byli Kościeleccy.

Z wizytacji z 1592 r. wynika, że w kościele istniała zakrystia, wzmiankuje także cmentarz i szkołę parafialną. Dwór prepozyta był zrujnowany, w świątyni znajdowały się trzy marmurowe ołtarze, bez obrazów, które były zamówione w Poznaniu. 

Kościół odnowiono, wyremontowano strop w nawie, wieżyczkę na sygnarek pośrodku dachu oraz wybudowano dwór prepozyta. Wizytacja z 1699 r. wzmiankuje również kruchtę o konstrukcji szkieletowej (mur pruski). Kościół posiadał trzy murowane ołtarze, posadzka ułożona była z płytek ceglanych, w pobliżu kościoła znajdował się szpital dla ubogich i chorych.

W 1743 r. wzmiankowany jest chór muzyczny, drewniany. W latach 60-tych XVIII w. proboszcz Antoni Nieszczewski odnowił dach kościoła, pokrył go dachówkami ceramicznymi. W pobliżu kościoła stał drewniany dwór prepozycki z murowaną piwnicą oraz drewniane zabudowania folwarczne. W 1780 r. stał także drewniany dom wikariuszy oraz zakrystia przy prezbiterium. Z inicjatywy proboszcza Józefa Dopowskiego w latach 1768-1780 cieśla Gottlieb wykonał w wieży zachodniej więźbę dachową, która zachowała się do dzisiaj. Wieża posiadała trzy dzwony wielkie. W kościele znajdowało się pięć ołtarzy.

W 1836 r. ówczesny proboszcz Maciej Węsierski odnowił pokrycie dachu kościelnego, kruchty, sygnaturki i wieży, opasał cmentarz przykościelny nowym parkanem i wzniósł budynki plebańskie i gospodarcze. Między kaplicą św. Barbary, a prezbiterium stała zakrystia murowana.

W połowie XIX w. przebudowany został chór muzyczny. Proboszcz Jan Chryzostom Janiszewski, w 1895 r. wybudował również nową plebanię, poprzednia spłonęła. 

W latach 1861-1862 dobudowano kaplicę  św. Jana Ewangelisty (obecnie Serca Jezusowego). Do kaplicy dobudowano w 1869 r. kruchtę murowaną z kamienia. Do kościoła dobudowano również zakrystię.

W 1894 r. przykryto nawę świątyni neogotyckim sklepieniem sieciowym. Odrestaurowano ołtarze, ambonę, konfesjonały, chór i ławy, położono murowaną posadzkę.

W okresie międzywojennym rozbudowano plebanię, otaczając ją od frontu parkanem. Odnowione zostało wnętrze kościoła. W 1934 r. kaplicę północną pokryto tynkiem.

W czasie II wojny światowej Niemcy urządzili w kościele salę gimnastyczną, a później zmienili świątynię w magazyn. Okupant zrabował cenne zabytki sakralne, przetopił dzwony i spalił zabytkowe stalle patronackie z XV w. 

Po wojnie ksiądz Franciszek Oleń przystąpił do remontu świątyni. Założył instalację elektryczną i naprawił dach oraz plebanię. W 1953 r. odrestaurowano attykę na kaplicy św. Barbary, dach podbito blachą, wykonano rzeźbę św. Stanisława i św. Teresy od dzieciątka Jezus, sprawiono chrzcielnicę. W 1955 r. naprawiono wieżę i sygnaturkę.

W 1972 r. zakupiono ołtarz soborowy do prezbiterium. Ksiądz Józef Świdra odnowił również dach kaplic i kościoła, wyremontował parkan przy kościele, budynki gospodarcze probostwa, ogrodził plebanię i cmentarz parkanem. W latach 1977-1980 odrestaurowano wnętrze kościoła. W 1980 zakupiono nowe dzwony, które konsekrował kardynał Stefan Wyszyński. W latach 1982-1987 zrekonstruowana została kaplica kościeleckich. W 1991 podbito blachą miedzianą kaplicę Serca Jezusowego i synaturkę. W 1997 r. rozpoczęto konserwację kamienno-ceglanej wieży kościoła.

Parafia pw. św. Małgorzaty pełna jest „skarbów” sakralnych. Na plebani znajduje się galeria portretów, kopie ufundowane w latach 20-tych XX w. przez księdza Stanisława Okoniewskiego, wyk. Rutkowskiego, generalnego konserwatora zabytków. Wiszą obrazy: Wojciech Działayński h. Ogończyk (zm.1672), kanonik warmiński, prepozyt kościelecki; Marian Leśniecki (1667-1752), wikariusz kościelecki (oryginał z połowy XVIII w.); Jan Odętkowski (zm. 1699), prepozyt kościelecki, dziekan inowrocławski; Antoni Nieszczewski, kanonik włocławski, prepozyt kościelecki 1729-1743; Feliks Łukasz Lewiński (1751-1825), kanonik włocławski i kruszwicki, proboszcz golubski, brzeski, biskup sufragon włocławski, oficjał włocławski, pierwszy biskup podlaski; Jan Chryzantom Janiszewski (1818-1891), prepozyt kościelecki, biskup sufragon poznański; Stanisław Okoniewski (1870-1944), prepozyt kościelecki, dziekan inowrocławski, pierwszy biskup chełmiński, szambelan papieski; Błażej Maciej Węsierski h. Belina (1765-1844), kanonik poznański i kruszwicki, dziekan inowrocławski, prepozyt kościelecki; Zygmunt Wierzbicki h. Ślepowron (1840-1915), wikariusz poznański, prepozyt kościelecki, dziekan inowrocławski, szambelan papieski, prałat; Józef Kardynał Glemp (ur. 1929), Prymas Polski, mal, 1989 Z. Tuczyński.

Kaplica Serca Jezusowego, przykryta sklepieniem zwierciadlanym z 1862 r., zdobiona, projektu H. Nostitz-Jackowskiego, z lat 30-tych XX w. ołtarz neobarokowy, z 1870 r. (wyk. M. Nowicki z Poznania). Kiedyś wisiały na nim obrazy św. Jana Ewangelisty i św. Franciszka, obecnie znajduje się figura Jezusa z gorejącym sercem, fundowana w okresie międzywojennym przez księdza Stanisława Okoniewskiego i parafian. Po bokach znajdują się figurki św. Katarzyny Sieneńskiej i św. Teresy. Płaskorzeźba na antependium przedstawia św. Rodzinę.

Kaplica św. Barbary, przykład renesansowego sklepienia zwierciadlanego, pokryta dekoracją stiukową. Na spływach sklepienia znajdują się herby współfundatorów kaplicy: Ogończyk (Kościeleckich), Łodzia, nałęcz oraz Godziemba. Ołtarz fundował w końcu XIX w. hr. Adolf Poniński. Znajduje się w nim obraz św. Barbary, malowany w 1878 r. przez S. Czarkowskiego z Poznania.

Kruchta: późnogotycka rzeźba znajduje się na wprost wsi. Ukazuje Chrystusa ukrzyżowanego z 1 połowy XVI w., 

Nawa: po stronie północnej znajduje się ambona manierystyczna z początku XVII w., pozłacana, zdobiona ornamentem okuciowym i polichromowanymi rzeźbami czterech ewangelistów. W pobliżu wejścia widnieje rzeźba św. Antoniego z okresu międzywojennego. Wzdłuż ścian rozmieszczone są stacje drogi krzyżowej z 1950 r., zakupione w Księgarni św. Wojciecha w Gnieźnie. Od zachodu, w miejscu pierwotnej empory, znajduje się drewniany chór muzyczny z połowy XIX w. organy wykonał w 1901 r. R. Hoffmann z Poznania, a harmonium – firma z Lipska.

Prezbiterium: najpiękniejszą ozdobą jest ołtarz z drugiej ćw. XVII r., zrobiony z drewna, pozłacany, z kopia ostatniego obrazu Przemienienie Pańskie autorstwa Rafaela Santi (1483-1520), wykonaną w 1857 r. przez Romana Postempskiego. Po bokach widnieją XVII-wieczne rzeźby śś. Piotra i Pawła, pośrodku św. Małgorzaty, dwóch aniołów, obrazy śś. Stanisława i Grzegorza biskupów, w zwieńczeniu rzeźby św. Agnieszki i św. Wawrzyńca. Tabernakulum zostało wykonane w 1939 r. przez L. Czaprackiego i S. Koniecznego z Poznania. Znajdziemy także kopie: Ostatniej Wieczerzy Leonarda da Vinci. Pozłacane lichtarze oświetlające ołtarz pochodzą z 1871 r., przedni ołtarz soborowy został wykonany w 1972 r. Boczne ołtarze pochodzą z około 1630 r. uwagę przykuwa obraz Matki Boskiej z dzieciątkiem. W bocznym ołtarzu znajduje się obraz św. Józefa z 1923 r. pędzla ucznia Jana Matejki – Zawadzkiego. W ołtarzach bocznych wiszą wota srebrne z XVIII-XIX w. Przed ołtarzem jest wmurowana w posadzkę płyta nagrobna Błażeja Macieja Węsierskiego h. Belina (1765-1844), proboszcza kościeleckiego, kanonika poznańskiego i kruszwickiego, dziekana inowrocławskiego. 

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: archiwum Archidiecezjalne w Garchiwum Diecezjalne we włocławku: księgi konsystorskie, ks. 1  i ks. 2: sygn. 105 i 106; Archiwum parafii w Kościelcu; Akta konsystorza generalnego Arcybiskupiego A. cons, Wizytacja Archidiakonatu kruszwickiego 1582-1597 sygn. E 1 k. 16; wiz. 1699 sygn. E 7 k. 44-45; wiz. 1722-1733 sygn. E 9 b k. 148-156; wiz 1743 sygn. E12; wiz. 1763 sygn. E 16, s. 57-58; wiz. 1780 sygn. E 19, k. 248-293; A. Boniecki, herbarz polski, t. 1, Warszawa 1899; z. Czapla, kościół w Kościelcu, piast z 25 grudnia 1932 r., J. Fogel, kościoły wielkopolskie i kujawskie przed 150 laty, Przewodnik katolicki nr 10 z 9 marca 1997 r., Z. Guldon, Lokacje miast kujawskich i dobrzyńskich w XIII-XVI w., Ziemia Kujawska, t. 2, 1968, s. 19-46., inowrocławski Słownik Biograficzny pod re. e. Mikołajczaka, z. 2, Inowrocław 1994; z. 3, Inowrocław 1997;K. Hewner, Kościół św. Małgorzaty w Kościelcu Kujawskim, 800 lat historii, Inowrocław 1998;  W. Kowalenko, Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej (od VII do XII w.), Poznań 1938 r., S. Leigeber, kościeleccy herbu Ogończyk, nagły upadek magnackiego rodu w końcu XVI w., Geneologia, t. 4, 1994, s. 47-54; H. Łada, Wybitniejsi działacze organizacji rolniczych na Kujawach 1864-1939, Inowrocław 1984; J. Łepkowski, o zabytkach Kruszwicy, Gniezna, Krakowa oraz Trzemeszna, Rogoźna, Kcyni, Dobieszewka, Gołańczy, Żnina, Gąsawy, Pakości, Kościelca, Inowrocławia, Strzelna i Mogilna, Kraków 1866. Fot. polskaniezwykła.pl

Wybitniejsi działacze organizacji rolniczych w Chełmcach 1864-1939 r.

Adamczyk Anna – urodzona 8 lipca 1902 roku. Córka Franciszka i Katarzyny z domu Kaczmarek. W latach 1936-1939 prezeska Włościanek w Chełmcach. Zmarła 14 kwietnia 1972 roku w Chojnicach, pochowana na cmentarzu w Chełmcach².

Chwalisz Jan – urzędnik. Urodzony 23 sierpnia 1896 r. w Chełmiczkach w byłym powiecie strzelińskim. Syn Jana i Marianny z domu Wojdyłły. W 1921 roku ukończył Szkołę Rolniczą w Inowrocławiu. Przez dwa lata pracował w gospodarstwie swego ojca w Chełmiczkach. Ożeniony z Pelagią Coftą. Został sekretarzem Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych w Inowrocławiu. Od 1928 r. był długoletnim członkiem Rady Nadzorczej i Zarządu Spółdzielni Mieszkaniowej „Zagroda” w Inowrocławiu. W 1938 r. po przyłączeniu powiatu inowrocławskiego do województwa pomorskiego przyjął obowiązki instruktora rolnego w Pomorskim Towarzystwie Rolniczym w Inowrocławiu. Podczas okupacji hitlerowskiej kilkakrotnie aresztowany. Po II wojnie światowej pracował kolejno w Wydziale Gospodarczo-Rolnym, Powiatowym Biurze Rolnym, Wydziale Rolnictwa i Leśnictwa Powiatowego Rady Narodowej i Powiatowym Związku Samopomocy Chłopskiej w Inowrocławiu. Dnia 1 grudnia 1957 roku został kierownikiem Powiatowego Biura Związku Kółek Rolniczych w Inowrocławiu. Został odznaczony Odznaką Zasłużonego Działacza Ruchu Spółdzielczego, Srebrnym Krzyżem Zasługi i Złotą Odznaką Honorową Głównego Urzędu Statystycznego. Zmarł 15 września 1962 r. w Inowrocławiu³.

Graczyk Wojciech – kupiec. Urodzony w 1873 roku w Chełmcach w byłym powiecie inowrocławskim. Mieszkał w Pakości. Był długoletnim członkiem Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Pakości. Zmarł 18 marca 1938 roku⁴.

Grochowina Jan – rolnik. Urodzony w 1876 roku. Był sołtysem w Bachorcach i członkiem Rady Gminnej w Bacharciu. Aktywny członek Kółka Rolniczego w Bachorcach, członek Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Rolniczego, Spółdzielni „”Rolnik” i Banku Ludowego w Chełmcach. Zginął 17 lutego 1942 roku w Dachau⁵.

Haber Michał – rolnik. Urodzony 10 sierpnia 1854 roku w Łojewie. Syn Wojciecha i Marianny z domu Głowackiej. Do Chełmc przybył z Woli Wapowskiej w 1883 roku. Ożenił się z Elżbietą Kępską i objął gospodarstwo jej ojca. W okresie Powstania Styczniowego dowoził broń i amunicję z Woli Wapowskiej do Chełmc do Andrzeja Kotasa, skąd dostarczono ją partiami pod Krzywosądz. Za to zarząd Związku Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Poznaniu, dekretem z 20 stycznia 1933 roku nadał mu Odznakę Powstańca Zbrojnego i Dyplom Weterana z 1863 roku. Pracował społecznie w Kółku Rolniczym. W 1890 roku brał udział w zalesianiu nieużytków gminnych oraz w tym samym roku przy budowie szkoły powszechnej w Chełmcach. Był współzałożycielem Kasy Pożyczkowej. W 1892 roku uczestniczył przy budowie drogi do Kicka, a rok później przy budowie kolejki buraczanej, którą przeprowadzono z Głębokiego przez Chemce do Jeżyc. Współpracował przy drenowaniu pól w Chełmcach. Po długich staraniach poczynionych przez Michała Habera i Franciszka Kotasa z Chełmc oraz Wincentego Bykowskiego z Czsołowa w 1913 roku otwarto w Czołowie komorę graniczną, która miała duże znaczenie gospodarcze. Michał Haber był członkiem honorowym Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Chełmcach, członkiem Banku Ludowego w Kruszwicy i Inowrocławiu a także członkiem Rady Gminnej i Spółdzielni Mleczarskiej w Chełmcach. Wielkopolska Izba Rolnicza nadała mu dyplom za hodowlę koni. Zmarł 25 grudnia 1936 roku w Chełmcach⁶.

Hey Rudolf – rolnik. Urodzony w 1862 roku w Mamliczu. Syn Wilhelma i Emilii z domu Gajzer. Prowadził gospodarstwo rolne i restauracje w Karsku. Współorganizator i członek honorowy Kółka Rolniczego w Ostrowie nad Gopłem, członek honorowy Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych w Inowrocławiu i członek zarządu Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Ostrowie nad Gopłem. Przez 25 lat był radnym gminy Chełmce. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. Zmarł 17 marca 1935 roku w Karsku⁷.

Kaczmarek Kasper – ksiądz, kanonik kolegiaty kruszwickiej. Urodzony 1 stycznia 1829 roku w Pawłowie koło Gniezna. Pochodził z rodziny włościańskiej. Ukończył gimnazjum w Trzemesznie i seminarium w Gnieźnie. Brał udział w Powstaniu 1848 roku. Wyświęcony na kapłana 17 czerwca 1855 roku sprawował obowiązki wikariusza w Wągrowcu, proboszcz w Osiążu, a w 1887 roku objął probostwo w Chełmcach. Podczas walki kulturalnej w najcięższym okresie zaboru pruskiego zapłacił przeszło 400 marek kar i kosztów sądowych. Był długoletnim członkiem zarządu Towarzystwa Rolniczego Inowrocławsko-Strzelińskiego oraz prezesem Kółka Rolniczego, założycielem i prezesem Towarzystwa Przemysłowców, założycielem i dyrektorem Banku Ludowego, współzałożycielem i patronem Towarzystwa Śpiewu w Chełmcach. Z jego inicjatywy wydrenowano pola, zagospodarowano nieużytki i zmeliorowano łąki. Zmarł 2 lutego 1900 roku w Chełmcach⁸.

Kempski Stanisław – rolnik, działacz społeczny. Urodzony 14 kwietnia 1893 roku w Barcinie. Syn Jana i Katarzyny z domu Pietrzak. Ożenił się z Helena Marianowską. Zamieszkał w Chełmcach powiat Strzelno. Uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim 1918/19 na terenie gminy Chełmce. W okresie międzywojennym aktywny członek Kółka Rolniczego, chorąży i zastępca prezesa Towarzystwa Powstańców i Wojaków, prezes Związku Weteranów Powstań Narodowych i wiceprezes Związku Powstańców Wielkopolskich. W 1936 roku prezes Stronnictwa Narodowego w Chełmcach. Za zasługi dla pożarnictwa, w 1954 roku Rada Państwa nadała mu Brązowy Krzyż Zasługi, a w 1969 roku otrzymał Odznakę Zasłużonego Działacza Ruchu Spółdzielczego. Zmarł 2 czerwca 1981 roku w Chełmcach⁹.

Kępski Władysław – rolnik. Urodzony 7 grudnia 1893 roku w Chełmcach. Syn Ignacego i Marianny z domu Groblewskiej. W okresie międzywojennym był członkiem Komisji Rewizyjnej Kółka Rolniczego i komendantem Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Chełmcach. Zmarł 11 kwietnia 1974 roku w Inowrocławiu¹⁰.

Kotas Franciszek – rolnik. Urodzony 31 sierpnia 1877 roku w Chełmcach w dawnym powiecie inowrocławskim. Syn Pawła i Domicali z domu Zielińskiej. Ożenił się z Marianną Lasecką. Gospodarował w Chełmcach i był aktywnym członkiem kółka Rolniczego. W czasie Powstania Wielkopolskiego członek Powiatowej Rady Ludowej w Strzelnie. W okresie międzywojennym członek związku Ludowo-Narodowego, Rady Gminnej i wójt obwodu w Chemcach. Zmarł 11 lipca 1960 roku¹¹.

Kotas Walery – rolnik. Urodzony 9 września 1909 roku w Chełmcach. Syn Jana i Jadwigi z domu Haber. Prezes Kółka Rolniczego w Chełmcach. Zmarł 6 marca 1972 roku¹².

Kowalski Jan – rolnik. Urodzony 14 sierpnia 1845 roku w Pieckach. Syn Mikołaja i Katarzyny z domu Wyborskiej. Mieszkał i prowadził gospodarstwo rolne w Chełmcach. Długoletni przewodniczący Rady Nadzorczej Kasy Pożyczkowej i aktywny członek Kółka Rolniczego w Chełmcach. Zmarł 29 czerwca 1904 r.¹³

Mentkowska Maria – nauczycielka. Była długoletnią prezeską Kółka Włościanek w Chełmcach¹⁴.

Mentkowski Tadeusz – nauczyciel. Kierownik szkoły powszechnej w Chełmcach. Członek Rady Gminnej, wiceprezes Kółka Rolniczego i prezes zarządu Banku Ludowego w Chełmcach¹⁵.

Michalak Michał – rolnik. Urodzony 5 września 1877 roku w Woli Wapowskiej. Syn Jakuba i Marianny z domu Wyborskiej. Od 1910 roku był sołtysem a następnie członkiem Zarządu Gminy Wola Wapowska. Aktywnie uczestniczył w życiu Kółka Rolniczego, Ochotniczej Straży Pożarnej, Banku Ludowego i Stronnictwie Narodowym w Chełmcach. Zmarł 10 stycznia 1953 roku w Woli Wapowskiej¹⁶.

Miech Michał – rolnik. Urodzony 7 sierpnia 1862 roku w Chełmcach. Syn Bartłomieja i Franciszki z domu Wysockiej. Długoletni członek honorowy Kółka Rolniczego w Chełmcach. Zmarł 3 grudnia 1946 roku w Chełmiczkach¹⁷.

Mielcarek Antoni – rolnik, działacz społeczny. Urodzony 22 maja 1894 roku w Chełmcach. Syn Ignacego i Magdaleny z domu Piaseckiej. Na przełomie 1918/1919 uczestniczył w walkach z Niemcami w powiecie strzelińskim. W 1923 roku ożenił się z Heleną Kempską i zamieszkał na stałe w Chełmiczkach. W okresie międzywojennym aktywny członek Kółka Rolniczego, Towarzystwa Powstańców i Wojaków oraz prezes Stronnictwa Narodowego w Chełmcach. Okres okupacji hitlerowskiej spędził w Generalnej Guberni ukrywając się przed niemiecką policja. Po II wojnie światowej wrócił do Chełmiczek. Tu zmarł 18 sierpnia 1966 roku¹⁸.

Mielcarek Jan – rolnik. Urodzony 23 kwietnia 1898 roku w Jaksicach. Syn Wojciecha i Salomei z domu Kosiak. Uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim na terenie powiatu inowrocławskiego. W okresie międzywojennym członek Kółka Rolniczego i prezes Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Jaksicach. Na początku okupacji hitlerowskiej przebywał w inowrocławskim więzieniu a następnie wywieziony został do Chełma Lubelskiego. Tam ożenił się z Ireną Dorszewską. Po wojnie wrócił do Jaksic²⁰.

Mielcarek Stanisław – rolnik, działacz społeczny. Urodzony 29 kwietnia 1885 roku w Bachorcach. Syn Walentego i Marcjany z domu Dybały. W 1909 roku ożenił się z Anastazją Królakówną ze Rzwanowic. Mieszkał i prowadził gospodarstwo rolne w Chełmcach. Uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim na terenie powiatu strzelińskiego. Długoletni sołtys i ławnik Rady Gminnej, członek zarządu Banku Ludowego w Chełmcach. Członek Związku Ludowo-Narodowego, sekretarz a następnie wiceprezes Kółka Rolniczego. W latach 1930-1932 prezes Towarzystwa Powstańców i Wojaków. Okres II wojny światowej spędził w miejscowości Olchowiek koło Chełma Lubelskiego. Po wojnie wrócił do Chełmc. Zmarł 30 kwietnia 1973 roku²¹.

Mielcarek Walenty – rolnik, działacz społeczny. Urodzony 5 lutego 1884 roku w Chełmcach koło Kruszwicy. Syn Ignacego i Magdaleny z domu Piaseckiej. Ożenił się z Wiktorią Żelazną. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego na terenie Chemce. W okresie międzywojennym członek Kółka Rolniczego, prezes a następnie prezes honorowy Towarzystwa Powstańców i Wojaków. Prezes Związku Powstańców Wielkopolskich. Członek Rady Gminnej w Chełmcach i Sejmiku Powiatowego w Strzelnie. W 1939 roku wysiedlony przez Niemców do Radziejowa Kujawskiego. Po wojnie wrócił do rodzinnej miejscowości. Zmarł 24 stycznia 1947 roku w Chełmcach²².

Mielcarek Wincenty – rolnik. Prowadził gospodarstwo rolne w Chełmcach. W okresie międzywojennym członek Kółka Rolniczego, prezes Towarzystwa Powstańców i Wojaków oraz działacz Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” w Chełmcach²³.

Pluta Antoni – Nauczyciel księgowości. Urodzony 19 września 1862 roku w Strzyżewie powiatu krotoszyńskiego. Do gimnazjum uczęszczał w Śremie. W 1882 roku był współzałożycielem Kółka Rolniczego w Dalewie. Przez 18 lat mieszkał w Chełmcach. Tutaj należał do współzałożycieli Towarzystwa Śpiewu i Towarzystwa Przemysłowego, był aktywnym członkiem Kółka Rolniczego i zarządu Kasy Pożyczkowej, która później przekształciła się w Bank Ludowy. W 1905 roku przeniósł się do Inowrocławia, gdzie prowadził kursy handlowe. Został wybrany sekretarzem Kółka Rolniczego, członkiem Rady Nadzorczej Spółdzielni „Rolnik”, prezesem Towarzystwa Przemysłowego oraz należał do aktywnych działaczy Towarzystwa Samopomocy Naukowej pełniąc w nim w latach 1906-1908 funkcje prezesa zarządu. W okresie międzywojennym był członkiem Sejmiku Powiatowego, współzałożycielem i wiceprezesem Spółdzielni Spożywców „Zgoda”, członkiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” oraz wiceprezesem Rady Miejskiej w Inowrocławiu. Pięć organizacji, w których pracował społecznie nadało mu honorowe członkostwo. Zmarł 2 kwietnia 1935 roku w Inowrocławiu²⁴.

Stanny Leon – rolnik, działacz społeczny. Urodzony 4 marca 1903 roku w Chełmcach. Syn Michała i Magdalen z domu Wikarskiej. Mieszkał i prowadził gospodarstwo rolne w Chełmcach. Absolwent Szkoły Rolniczej w Inowrocławiu. Brał udział w Powstaniu Wielkopolskim na terenie powiatu strzelińskiego. W okresie międzywojennym był korespondentem terenowym „Dziennika Kujawskiego”, sekretarzem Kółka Rolniczego i delegatem na zjazdy powiatowe tej organizacji, członkiem Rady Gminnej i zastępcą sołtysa, sekretarzem Zespołu Przysposobienia Rolniczego, referentem oświatowym Towarzystwa Powstańców i Wojaków oraz sekretarzem Związku Młodych Narodowców w Chełmcach. W okresie okupacji hitlerowskiej przebywał w Chełmie Lubelskim Współpracując z ruchem oporu. W 1945 roku ożenił się Ludwiką Michałecką. Po II wojnie światowej był prezesem Rady Nadzorczej Cukrowni „Kruszwica”, prezesem Rady Nadzorczej Spółdzielni Mleczarskiej, w latach 1945-1948 przewodniczącym Powiatowej Rady Narodowej w Inowrocławiu, a od 1957 do 1962 roku prezesem Kółka Rolniczego w Chełmcach. Otrzymał Odznakę Zasłużonego Działacza Ruchu Spółdzielczego. Zmarł 24 października 1962 roku w Inowrocławiu, pochowany w Chełmcach²⁵.

Stanny Władysław – rolnik. Urodzony 15 listopada 1894 roku w Chełmcach. Syn Michała i Magdaleny z domu Wikarskiej. Prowadził gospodarstwo rolne w Witowicach. Od 1922 roku sołtys gminy Witowice, a w 1935 roku został mianowany przez wojewodę komisarycznym zastępcą wójta obwodu Chełmce. Był członkiem zarządu Kółka Rolniczego w Ostrowie nad Gopłem i delegatem tej organizacji na zjazdy Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych w Inowrocławiu. Okres okupacji hitlerowskiej spędził w Chełmie Lubelskim. Po wojnie mieszkał w Kobylnicy powiat Inowrocław. Zmarł 12 stycznia 1954 roku²⁶.

Szwarc Kazimierz – rolnik. Urodzony 25 lutego 1891 roku w Gocanowie koło Kruszwicy. Syn Walentego i Julianny z domu Kępskiej. Gospodarował w Rusinowie i tam też od 1922 roku penił urząd sołtysa. Był członkiem Kółka Rolniczego w Chełmcach oraz członkiem Związku Osadników Rolnych. Zmarł 9 kwietnia 1962 roku w Rusinowie²⁷.

Szwarc Walenty – rolnik. Urodzony 1 lutego 1862 roku. Prowadził gospodarstwo rolne w Gocanowie koło Kruszwicy. Od 1897 roku pełnił urząd sołtysa przez ponad 33 lata. Represjonowany za organizowanie strajków szkolnych w 1906 roku. Aktywny członek Kółka Rolniczego i Związku Ludowo-Narodowego w Chełmcach²⁸.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: Wieś Chełmce, Szkice historyczne Parafii pod wezwaniem świętej Katarzyny Aleksandryjskiej, Kruszwica 2018;  H. Łada, Wybitniejsi działacze organizacji rolniczych na Kujawach 1864-1939, Inowrocław 1984.

2Kółko Włościanek przy pracy. W Dziennik Kujawski nr 269 z 18.XI.1936 r., Walny Zjazd Włościanek pow. Strzelińskiego. W Dziennik Kujawski nr 93 z 23.IV.1939 r.

3Józef Aleksandrowicz. Rozwój spółdzielczości mieszkaniowej w Inowrocławiu. W: Ziemia Kujawska. Polskie Towarzystwo Historyczne Inowrocław – Włocławek 1971 r., s. 131-132.

4Księga Zgonów USC w Pakości poz. 19/138; Dziennik Kujawski nr 65 z 20.III.1938 r.

5Akta Starostwa Strzelińskiego sygn. 7 k. 139 Starosta do Wojewody z 23.VI. 1930 r. dot. opinii sołtysów; Akta Starostwa Strzelińskiego sygn. 52D k. 30-35 Członkowie rad i samorządów gminnych obwodu Chełmce powiat strzeliński.

6Wspomniany w Dzienniku Kujawskim nr 40 z 19.II.1932 r. - Utworzenie wspólnej listy kompromisowej; Ostatnia likwidacja Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Chełmcach. W: Dziennik Kujawski nr 235 z 13.X.1934 r., Księga Zgonów USC w Kruszwicy poz. IX – 89/1936.

7Wielka uroczystość poświęcenia sztandaru Kółka Rolniczego. W: Dziennik Kujawski nr 104 z 5.V.1928 r., Zgon Śp. Rudolfa Heya z Karska. W: Dziennik Kujawski nr 73 z 28.III.1935 r.

8Śp. ks. Kan. Kasper Kaczmarek. W Dziennik Kujawski nr 27 z 4.II.1900 r. oraz Dziennik Kujawski nr 33 z II.1900 r., Walne Zebranie Towarzystwa Rolniczego Inowrocławsko-Strzelińskiego. W: Dziennik Kujawski nr 30 z 8.II.1900 r.

9Towarzystwo Powstańców i Wojaków w Chełmcach. W: Dziennik Kujawski nr 25 z 31.I.1928 r.

10Towarzystwo Powstańców i Wojaków. W: Dziennik Kujawski nr 271 z 21.XI.1925 r.

11K. Rzepecki. Powstanie Grudniowe w Wielkopolsce. Poznań 1919 r., s. 129.

12H. Łada. Z historii nadgoplańskich kółek rolniczych. Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Kruszwicy. Kruszwica 1982 r., s. 15.

13Śp. Jan Kowalski. W: Dziennik Kujawski nr 146 z 1.VII.1904 r.

14Kółka Włościanek. W: Dziennik Kujawski nr 224 z 13.IX.1930 r.

15Akta Starostwa Strzelińskiego sygn. 77 k. 147. Spółdzielnie związkowe w powiecie strzelińskim z 1928 r. Starosta do Wojewody z 7.I.1928 r.

16Akta Starostwa Strzelińskiego sygn. 7 k. 139 Starosta do Wojewody z 23.VI.1930 r. dot opinii sołtysów.

17Włościanki radzą. W: Dziennik Kujawski nr 271 z 20.VI.1936 r.

18Na podstawie materiałów rodziny Mielcarek, publikacji H. Łady o działaczach organizacji rolniczych na Kujawach 1864-1939.

19Miły wieczór w Chełmcach. W; Dzienni Kujawski nr 20 z 25.I.1930 r.

20Powstańcy w Jaksicach radzą. W: Dziennik Kujawski nr 19 z 24.I.1937 r.

21Wybór sołtysa. W: Dziennik kujawski nr 27 z 4.II.1931 r.

22Na podstawie dokumentów rodziny Ciągotura w Chełmcach, opracowanie H. Łada, Wybitniejsi działacze…, s. 141.

23Akta Starostwa Strzelińskiego sygn. 77 k. 217 Starosta do Wojewody z 15.IV.1929 r.

24Walne zebranie Kółek Rolniczych powiatu inowrocławskiego i strzelińskiego. W: Dziennik Kujawski nr 152 z 7.VII.1896 r.

25Walne zebranie Kółka Rolniczego. W: Dziennik Kujawski nr 26 z 1.II.1932.

26Z obrad Kółka Rolniczego. W: Dziennik Kujawski nr 201 z 3.IX.1938 r.

27Akta Starostwa Strzelińskiego sygn. 7 k. 139 Starosta do Wojewody z 23.VI.1930 r. dot. opinii sołtysów.

28Akta Starostwa Strzelińskiego sygn. 8 k. 71 Starosta do Wojewody z 3.IV.1928 r., Akta Starostwa Strzelińskiego sygn. 7 k. 139 Starosta do Wojewody z 23.VI.1930 r. dotyczące opinii sołtysów.